Ιουλιέττα Καλλή-Λαούρη & Συνεργάτες

Iουλιέττα Kαλλή-Λαούρη, M.D., Ph.D.

Παιδοψυχίατρος

Ψυχοθεραπεύτρια Παιδιών και Eφήβων

 

Γονιός είναι η διαδικασία της παροχής, προώθησης και υποστήριξης της φυσικής, συναισθηματικής, κοινωνικής και νοητικής ανάπτυξης ενός παιδιού από τη βρεφική ηλικία μέχρι την ενήλικη ζωή. Η λέξη Γονιός αναφέρεται στο «ανάγιωμα» ενός παιδιού και λιγότερο στη βιολογική σχέση.

Στον «ανθρώπινο κόσμο» το ρόλο του γονιού έχουν τις περισσότερες φορές οι βιολογικοί γονείς παρόλο που η κοινωνία ως δομή διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία αυτή. Σε κάποιες περιπτώσεις παιδιών το ρόλο αυτό αναλαμβάνουν θετοί γονείς, ανάδοχες οικογένειες ή ιδρύματα. Οι στόχοι του γονεϊκού ρόλου είναι συχνά συζητήσιμοι. Συνήθως οι γονείς καλύπτουν τις φυσικές και τις συναισθηματικές ανάγκες των παιδιών, προστατεύουν και παρέχουν τα εργαλεία και τις ηθικές αρχές σε αυτά μέχρι να ενηλικιωθούν.

H προετοιμασία για την ανάληψη του γονεϊκού ρόλου από τους νέους με στόχο τη γονεϊκή ετοιμότητα είναι μια διαδικασία η οποία πρέπει να ξεκινήσει από την παιδική ηλικία και είναι στενά συνδεδεμένη με την εκπαίδευση και πρόληψη στα θέματα ψυχοκοινωνικής υγείας. Για να είναι έτοιμοι οι νέοι να αναλάβουν καθήκοντα γονιών θα πρέπει να αναπτύξουν μια ώριμη και ολοκληρωμένη προσωπικότητα, έτσι ώστε να μπορούν να έχουν υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις, να είναι σε θέση να εργάζονται και να είναι ανεξάρτητοι.

Μια ώριμη, υγιής προσωπικότητα είναι η βασική προϋπόθεση της συναισθηματικής ετοιμότητας και σταθερότητας ενός ατόμου για την ανάληψη γονεϊκού ρόλου.

Βασικοί παράγοντες οι οποίοι συμβάλουν και είναι καθοριστικοί στη δημιουργία μια υγιούς προσωπικότητας είναι η οικογένεια, οι κοινωνικοί θεσμοί, το σχολείο και βιολογικοί παράγοντες.

Ο ρόλος της οικογένειας είναι σημαντικός. Η οικογένεια πρέπει να μπορέσει να καλύψει βασικές ανάγκες των παιδιών, η πλήρωση των οποίων πρέπει να ξεκινήσει στα πρώτα χρόνια ζωής και είναι τεράστιας σημασίας για την κατοπινή εξέλιξη τους. Aυτές οι ανάγκες πρέπει να συνεχίσουν να παρέχονται από την οικογένεια μέσα στην οποία το παιδί μεγαλώνει μέχρι την ενηλικίωση του. Τα παιδιά πρέπει να δεχτούν αγάπη και ασφάλεια. Οι γονείς πρέπει να επιτρέψουν στα παιδιά να έχουν πολλαπλές εμπειρίες οι οποίες θα τα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των μελλοντικών τους βιωμάτων και πάνω από όλα θα πρέπει να τα αποδεκτούν τις ιδιαιτερότητές τους. Αν αυτές και άλλες σημαντικές ανάγκες καλυφθούν, τότε τοποθετούνται οι βασικοί πυλώνες για τη δημιουργία μιας προσωπικότητας, η οποία θα είναι η προϋπόθεση έτσι ώστε ένα άτομο να μπορέσει να αναλάβει τα καθήκοντα γονιού.

Αν για παράδειγμα ένα βρέφος, στην ηλικία μεταξύ 0-19 μηνών όπου εγκαθίσταται η πρώιμη μορφή ταυτότητας μέσα από τη φροντίδα της μητέρας προς το βρέφος και την κάλυψη των αναγκών, μείνει ικανοποιημένο, (για τροφή, αγάπη) τότε αναπτύσσεται ένας ασφαλής δεσμός και μπαίνουν οι βάσεις για την ανάπτυξη χαρακτηριστικών προσωπικότητας όπως εμπιστοσύνης και αισιοδοξίας. Όταν σε αντίθεση υπάρχουν ελλείμματα στη μητρική φροντίδα, τότε αναπτύσσονται μελλοντικά αισθήματα δυσπιστίας και απαισιοδοξίας απέναντι στη ζωή. Ένα παράδειγμα μη επαρκούς εγκατάστασης εμπιστοσύνης, είναι η δυσκολία του παιδιού καθώς μεγαλώνει να αναπτύσσει συνεργασίες και φιλική στάση προς το περιβάλλον, όπως και η τάση να απογοητεύεται εύκολα και να εγκαταλείπει την προσπάθεια.

Αν στα επόμενα χρόνια ενός παιδιού, τότε που ο γονιός καλείται να ενθαρρίνει την αυτονομία και να θέσει όρια στη συμπεριφορά, αποτύχει, τότε το παιδί θα χρειάζεται μελλοντικά συνεχή υποστήριξη για να τα καταφέρει ή θα παρουσιάζει υπέρμετρα αντιδραστική συμπεριφορά και θα αδυνατεί να κάνει επιλογές για βασικά προσωπικά θέματα χωρίς καθοδήγηση από άλλους.

Στην περίοδο της εφηβείας οι γονείς θα πρέπει να λειτουργήσουν υποστηρικτικά, και να θέσουν τα κατάλληλα όρια και κανόνες χωρίς να «αντεπιτίθενται» ή να «καταρρέουν», λόγω των εντάσεων που δημιουργούνται. Αν δεν μπορέσουν να καλύψουν την ανάγκη αυτή, τότε μεγαλώνοντας οι έφηβοι θα έχουν δυσκολία να χειριστούν απογοήτευση και αποτυχία.

Ο C. Rogers λέει ότι η βασική προϋπόθεση για τη δημιουργία μιάς υγιούς προσωπικότητας είναι η χωρίς όρους θετική αναγνώριση ενός παιδιού, δηλαδή όταν ο «γονιός» δίνει αγάπη και αναγνώριση ανεξάρτητα από τη συμπεριφορά του παιδιού.

Επιδρά η κοινωνία με τις αξίες και νόρμες. Στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και στην αντίληψη των νέων του τι εμπεριλείει ο «γονεϊκός ρόλος». Όταν οι κοινωνικοί θεσμοί διέρχονται κρίση και αμφισβητούνται επηρεάζονται οι διαπροσωπικές σχέσεις και οι αντιλήψεις για ηθικές αξίες και αρχές. Ένα καλό παράδειγμα είναι ότι οι γονείς τα τελευταία χρόνια αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να προστατεύουν τα παιδιά τους από αισθήματα όπως θυμό, λύπη ή ντροπή, πιστεύοντας ότι με αυτό τον τρόπο κτίζουν την αυτοπεποίθεση τους. Υπάρχει μια ευρύτερη αντίληψη ότι «αρχές και αξίες» σημαίνει μόνο ικανοποίηση των επιθυμιών. Αυτό δημιουργεί στην πορεία της διαμόρφωσης της προσωπικότητας άτομα ευάλωτα στα αισθήματα απογοήτευσης, ντροπής και αποτυχίας. Η ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών είναι μειωμένη αφού δεν έχουν μάθει να αντιμετωπίζουν και να ανταποκρίνονται σε δυσκολίες.

Σημαντικό και καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση της γονεϊκής ικανότητας έχει και η παιδεία. Τις τελευταίες δεκαετίες η παιδεία εστιάζει έντονα στην ακαδημαϊκή και κοινωνική επιτυχία. Το σχολείο θα πρέπει να δημιουργήσει τέτοια προγράμματα έτσι ώστε τα παιδιά να αντιμετωπιστούν ως ολότητα και το σχολείο να λειτουργήσει ως χώρος παροχής κατάλληλης πληροφόρησης στα θέματα της ευρύτερης ψυχοσυναισθηματικής και κοινωνικής αγωγής. Έτσι θα μπορέσουν τα παιδιά να προετοιμαστούν και ενημερωθούν κατάλληλα για το τι σημαίνει γονιός και τι καλείται ένας γονιός να προσφέρει στα παιδιά του.

Η οικογένεια, τα σχολεία και η κοινωνία θα πρέπει λοιπόν να βάλουν τις βάσεις για ηθικές αρχές τέτοιες όπως σεβασμό, δικαιοσύνη, αφοσίωση, ειλικρίνεια, θάρρος και πολλά άλλα.

Η διαμόρφωση της προσωπικότητας δεν εξαρτάται μόνο από την οικογένεια, κοινωνία και εκπαίδευση αλλά και από βιολογικούς και ενδοψυχικούς παράγοντες, (γενετικό υπόβαθρο), το οποίο φέρνουν τα παιδιά μαζί τους με τη γέννηση τους.

Πολλοί επιστήμονες έχουν ασχοληθεί και έχουν προσφέρει θεωρίες για το τι είναι υγιής προσωπικότητα. Ένας καλός ορισμός είναι αυτός του S. Jourard, ο οποίος λέει: «Υγιής προσωπικότητα υπάρχει όταν τα άτομα έχουν καταφέρει να ικανοποιήσουν τις ανάγκες τους έτσι ώστε η προσωπικότητά τους και η συμπεριφορά τους να μην τους είναι πια εμπόδιο. Μπορούν να αποδεκτούν σε μεγάλο βαθμό τον εαυτό τους και μπορούν να διοχετεύσουν την ενέργεια και τις σκέψεις τους σε σημαντικά και κύρια ενδιαφέροντα και προβλήματα, πέραν από αυτά έχουν να κάνουν με της δική τους ασφάλεια, ή και αποδοχή».

Αν αυτό θέλουμε να το θέσουμε πιο απλά, σημαντικά χαρακτηριστικά τα οποία πρέπει να έχει ένα άτομο ώστε να είναι έτοιμος και ικανός να γίνει γονιός είναι:

✿ Να είναι λειτουργικά αυτόνομος
✿ Να μπορεί να δεί πέραν του εαυτού του
✿ Να έχει μια ρεαλιστική αντίληψη του εαυτού του και αυτογνωσία
✿ Να έχει κατακτήσει συναισθηματικό έλεγχο
✿ Να διέπεται από ηθικές αρχές

 

Καταληκτικά η διαδικασία μεγαλώματος ενός παιδιού είναι αρρικτά συνδεδεμένη με την εξέλιξη τους σαν προσωπικότητες και θα καθορίσει τη γονεϊκή τους ετοιμότητα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Jourard Sidney, Healthy personality: An approach from the viewpoint of humanistic psychology. Oxford, England: Macmillan, 1974.

2. Rogers Carl, Client – centered Therapy: Its Current Practice, Implications and Theory. London: Constable, 1951.