Πείσματα-Εμμονές: Πότε ανησυχούμε;

Iουλιέττα Kαλλή-Λαούρη, M.D., Ph.D.

Παιδοψυχίατρος

Ψυχοθεραπεύτρια Παιδιών και Eφήβων

 

 

Τι είναι “φυσιολογικό” και πότε πρέπει οι γονείς να αναζητήσουν βοήθεια;

Πολλά παιδιά και έφηβοι κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης τους αναπτύσσουν περιοδικά και περαστικά εμμονές. Oι γονείς τις περιγράφουν σαν πείσματα ή τελετουργίες. Έχουν άγχος για αριθμούς και μέρες, για χρώματα και λέξεις, τα οποία θεωρούν “άτυχα”. Θέλουν να περάσουν από ένα συγκεκριμένο δρόμο πριν ξεκινήσει η μέρα τους, και πεισμώνουν όταν αυτό δε γίνει, θέλουν να φοράνε τα ίδια παπούτσια όταν έχουν διαγώνισμα. Άλλα παιδιά επαναλαμβάνουν πριν κοιμηθούν σε ένα συγκεκριμένο αριθμό την ίδια πρόταση, άλλα πάλι αγγίζουν την πόρτα με ένα συγκεκριμένο τρόπο. Κάποια παιδιά και έφηβοι θέλουν τα παπούτσια τους να βρίσκονται σε συγκεκριμένη σειρά και το μαξιλάρι πάντα στον ίδιο χώρο, ενώ μπορεί να ελέγχουν ξανά και ξανά τη βαλίτσα τους πριν πάνε σχολείο ή να κτενίζουν ξανά και ξανά τα μαλλιά τους. Τέτοια φαινόμενα είναι τις περισσότερες φορές περαστικά και δεν δημιουργούν στα παιδιά προβλήματα στην καθημερινότητα τους ούτε καταστούν τα ίδια δυσλειτουργικά. Μετά από κάποια χρονική περίοδο καταλαγιάζουν και εξαφανίζονται.

Τι είναι εμμονές;

Τα παιδιά και οι εφήβοι που υποφέρουν από εμμονές παρουσιάζουν μια υπερβολή στις σκέψεις και στις πράξεις, τις οποίες “πρέπει” να σκεφτούν, να πουν ή να κάνουν. Τα παιδιά δεν μπορούν να αντισταθούν σε αυτά, τους καταναλώνουν χρόνο, τους δημιουργούν πρόβλημα στην καθημερινή τους ζωή και τους κάνουν να υποφέρουν. Παράλογες σκέψεις τους κατακλύζουν και δεν τους αφήνουν να συγκεντρωθούν. Πρέπει να κάνουν ξανά και ξανά την ίδια κίνηση, δέκα φορές, είκοσι, εκατό……….

Κάποια παιδιά πρέπει να σκεφτούν μια συγκεκριμένη πρόταση, “είμαι καλά, είμαι καλά…”, αλλά πάλι “μισώ την αδελφή μου, μισώ την αδελφή μου…”. Κάποια παιδιά ελέγχουν πάμπολλες φορές αν είναι κλειστές όλες οι πρίζες, τα φώτα, οι πόρτες, . . . . , αλλά καταναλώνουν ώρες στο να συγυρίζουν ξανά και ξανά τα μολύβια τους ή να σβήσουν κάποια λέξη “που δε φαίνεται ωραία” στο τετράδιο. Πολλά παιδιά πλένονται και ξαναπλένονται και δεν είναι σε θέση να εμπιστευτούν τον εαυτό τους, ότι “ναι, είμαι καθαρός”. Δεν νιώθουν ποτέ σίγουροι ή βέβαιοι.

Τι είναι ιδεοψυχαναγκασμοί ή έμμονες σκέψεις;

Έμμονες σκέψεις είναι ιδέες, απόψεις ή ενορμήσεις, οι οποίες απασχολούν τα παιδιά πάντα με τον ίδιο τρόπο. Είναι πάντα βασανιστικές γιατί είναι παράλογες και χωρίς νόημα και τα παιδιά δεν μπορούν να αντισταθούν σε αυτές. Οι ιδέες αυτές, μπορεί να έχουν βίαιο ή θρησκευτικό περιεχόμενο, να είναι σχετικές με τη σεξουαλικότητα, την ακρίβεια ή την τάξη. Στα παιδιά συχνά παρουσιάζονται τέτοιες σκέψεις που συνδέονται με έντονους φόβους και αγωνίες για την καθαριότητα, για αρρώστιες, για δηλητηριάσεις, φόβους ότι θα συμβεί κάτι κακό σε αγαπημένους, ανάγκη για τακτοποίηση. Το συναίσθημα αυτό καταλήγει να γίνει “ανάγκη” και κατατρέχει τα παιδιά και τους εφήβους.

Τι είναι καταναγκασμοί ή έμμονες πράξεις;

Στους καταναγκασμούς καταλήγουν τα παιδιά και οι έφηβοι συχνά ωθούμενοι από έμμονες σκέψεις ή παρορμήσεις, παρόλο που αντιλαμβάνονται ότι οι καταναγκασμοί είναι άλογοι, παράλογοι και υπερβολικοί. Οι πιο συχνοί καταναγκασμοί στα παιδιά είναι σχετικοί με πλυσίματα και καθαριότητα, με επαναληπτικές διαδικασίες, όπως ανοίγουν-κλείνουν πόρτες, γράφουν και ξαναγράφουν την ίδια λέξη, τακτοποιήσεις, μετρήματα όπως και επαναληπτικές ερωτήσεις. Έμμονες πράξεις εκτελούνται συχνά έτσι ώστε να καταπολεμηθούν φόβοι, να αποφευχθούν “ατυχήματα, κακοτυχίες” ή να προφυλαχτούν “μαγικά” από επερχόμενο κίνδυνο.

Οι έμμονες πράξεις απελευθερώνουν στιγμιαία ή για κάποια χρονική περίοδο από το άγχος, αλλά σε λίγο οι εντάσεις και οι φόβοι επανέρχονται, σε τέτοιο μέγεθος που αναγκάζονται να επαναληφθούν.

Οι έμμονες πράξεις συχνά εμφανίζονται σε συνδιασμό με Tics ή με Διαταραχή Eλλειμματικής Προσοχής με Yπερκινητικότητα.

Συχνότητα

3-5% των εφήβων κάποια περίοδο θα παρουσιάσουν εμμονές.

1-3% των εμμονών που υπάρχουν στο γενικότερο πληθυσμό παρουσιάζεται σε παιδιά και εφήβους. Αν μετρήσουμε σε αυτές και απλές εμμονές το ποσοστό ανεβαίνει στα 10%.

Στα παιδιά συχνά οι εμμονές παρουσιάζονται με επιπρόσθετα προβλήματα όπως, λύπη, μελαγχολία, χαμηλή αυτοπεποίθεση, απόσυρση και φοβίες. Tics, Σύνδρομο Tourette, Διαταραχή Eλλειμματικής Προσοχής με Yπερκινητικότητα συνυπάρχουν συχνά με εμμονές.

Οι εμμονές φαίνονται συνήθως στην εφηβεία ή στην πρωΐμη ενήλικη ζωή. Όμως είναι γνωστό ότι αρχίζουν ήδη στη νηπιακή ηλικία με μέσο όρο της άρχης της εμφάνισης τα 10 χρόνια. Περίπου 1/3 των παιδιών βελτιώνονται, ενώ 20% διατηρούν το πρόβλημα και στην ενηλικίωση. 50% των ενηλίκων με ιδεοψυχαναγκαστική διαταράχη αναφέρουν ότι οι εμμονές τους ξεκίνησαν όταν ήταν παιδιά.

Τι πρέπει να προσέχουν οι γονείς;

Τα παιδιά και οι έφηβοι προσπαθούν να κρύψουν τις εμμονές τους. Γι’ αυτό το λόγο γονείς, δάσκαλοι, φίλοι δεν γνωρίζουν ότι τα παιδιά υποφέρουν για μήνες ακόμα και χρόνια. Συχνά τα παιδιά ελέγχουν τις σκέψεις ή τις πράξεις τους σε χώρους εκτός σπιτιού, κάτι που συχνά συγχίζει τους γονείς.

Αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι ότι τα παιδιά κάτω από τεράστια πίεση και με πολύ κόπο καταπιέζουν αυτές τις “παραλογίες”, όπως συμβαίνει και με τα Tics.

Οι εμμονές αλλάζουν. Όσο περισσότερο χρόνο υπάρχουν τόσο λιγότερες είναι οι πιθανότητες να φύγει το πρόβλημα χωρίς θεραπεία, με κίνδυνο να επιδεινωθούν και να κατακλύσουν διάφορους ζωτικούς χώρους και να επηρεάσουν πολλές λειτουργίες της ζωής του παιδιού.

Πολύ πριν τα παιδιά αυτά πριν παρουσιαστούν για θεραπεία, οι γονείς τα περιγράφουν ως “πεισματάρικα, μη ευέλικτα” παιδιά που έχουν τελετουργίες.

Τι προκαλεί τις εμμονές;

Δεν υπάρχει μια εξήγηση, αλλά μια ομάδα παραγόντων, όπως βιολογικοί, γενετικοί αλλά και λόγοι οι οποίοι είναι σχετικοί με τη βιογραφία των παιδιών.

Πώς μπορούν τα παιδιά με εμμονές να βοηθηθούν;

Όταν οι έμμονες είναι τέτοιες που χρήζουν θεραπεία από ειδικούς, τότε πρέπει να εκπαιδευτούν οι γονείς αλλά και τα παιδιά για το τι συμβαίνει.

Σε ατομικό επίπεδο μια συμπεριφορική θεραπεία είναι βοηθητική για να μάθει το παιδί να αντιμετωπίζει το πρόβλημα αλλά και τα επακόλουθα προβλήματα.

Στις έμμονες σκέψεις συχνά είναι πιο δύσκολη μια παρέμβαση γι’ αυτό και συχνά είναι αναγκαία μια επιπρόσθετη φαρμακευτική αγωγή.

Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς;

✿ Eλέγξτε μήπως έχετε εσείς οι ίδιοι κάποιες εμμονές. Μπορεί οι γονείς να γίνουν βοηθητικοί αν οι ίδιοι πάνε για θεραπεία.
✿ Σταματάτε να πιστεύετε, ότι με “προσπάθεια” και με “λογική” μπορεί το παιδί σας να ξεπεράσει τις εμμονές του.
✿ Σταματάτε να πιστεύετε ότι με το να ακολουθείτε τις εμμονές του παιδιού σας, το βοηθάτε.
✿ Μην επιτρέπετε στις εμμονές του παιδιού να καθορίζουν την καθημερινότητα σας. Βάλτε τα όρια σας.
✿ Δώστε προσοχή και σημασία όταν το παιδί σας καταφέρνει να κάνει πρόοδο στη χειραγώγηση των εμμόνων. Μην τα μαλώνετε για παλλιδρόμηση ή διακύμανση στη συχνότητα ή στην ένταση των εμμονών. Είναι συνηθισμένο φαινόμενο στις εμμονές.
✿ Ψάξετε έγκαιρα για βοήθεια από ειδικό που έχει γνώση και πείρα στο προβλήμα.